Eens ging de zee hier tekeer – Eva Vriend

Met haar nieuwste boek heeft Eva Vriend een knap stukje verhalende historie afgeleverd. Maar natuurlijk ben ik bevooroordeeld wanneer een boek opent met een stamboom van mijn voorgeslacht én voor een groot deel over de geschiedenis mijn dorp gaat. Maar, wees gerust, ik heb ook kritiek.

Eva Vriend is een historicus, en het is daar waar ze het beste tot haar recht komt. Door cijfers, diepgravende analyses gebaseerd op onderzoek en conclusies te presenteren. Echter dit is slechts een klein deel van dit boek. Het grootste deel is verhalend proza van vier verschillende vissersfamilies, verbonden door de Zuiderzee (en later het IJsselmeer) over een periode van 100 jaar. Een schitterende setting én een ontzettend ambitieuze onderneming voor een schrijver. Het moet een ongekende klus zijn geweest om hier een samenhangend verhaal van te maken. Maar dat is grotendeels wel gelukt.

Echter dit is wel precies waar het boek het meeste te lijden heeft. Het zijn soms te veel namen — die ook nog eens op elkaar lijken — dwarsverbanden, familie linken en verhalen. Voor mijn gevoel had er op sommige plekken met een stuk dapper schrappen een consistenter geheel ontstaan. Maar dit is smaak en kan voor iedere lezer verschillen.

Mak

De vergelijking met Eva Vriend en Geert Mak wordt vaak — te — makkelijk gemaakt. Maar er zijn duidelijke verschillen.

Ik zie Vriend in de eerste plaatst als een historicus en Mak als een verteller / journalist. En dat zijn twee verschillende werelden die ook vaak andere doelgroepen bedienen. En ongeacht hoe bevooroordeeld ik zelf ook was over dit boek, ik vroeg me bij het lezen vaak af: voor wie is dit boek?

Want, is dit voor de vissersfamilies? De polderfamilies? De rest van Nederland die niet bekend is met dit verhaal? Of nog breder, moet het wereldwijd vertaald gaan worden (en zou dat überhaupt werken)? Ik kan het moeilijk plaatsen: en vooral daar gaat de vergelijking met Mak dus mank. Want Mak is juist iemand die rigoureus is in deze keuzes. Bij hem gaan de verhalen boven de feiten (niet dat hij onwaarheden brengt, maar hij zal nooit een cijfermatige analyse de toon van het verhaal doen overheersen). Zijn verhalen moeten juist het grote publiek aanspreken. En in die verhalen willen mensen iets van zichzelf herkennen.

Herkenning

En dat is met dit boek denk ik niet zo, daarvoor wil Vriend te veel feitelijk duiden (wat ik zelf overigens heel graag mag lezen) en daardoor zijn de verhalen minder herkenbaar. Ze worden niet getrokken naar die herkenning waar Mak zo sterk in is. En het zullen voor veel niet ingewijden, denk ik vooral excentrieke verhalen blijven. En zoals de Zuiderzeedorpen van weleer vooral op zichzelf bleven, blijft dit boek ook op zichzelf voor wat betreft de verhalen. Ik verwachtte steeds de aansluiting met het grotere kader en ontwikkelingen die tegelijkertijd (landelijke, wereldwijd) speelden (of misschien verwacht ik die onterecht): maar die kwamen maar zeer beperkt.

En zo biedt dit boek dus een bijzondere mix van geschiedkundige feiten (een reportage) gecombineerd met persoonlijke, maar in zichzelf gekeerde, verhalen. En dat is een mix die denk ik een breder publiek moeilijker zal aanspreken. En een groot publiek aanspreken hoeft natuurlijk beslist niet het hoogste streven van een boek te zijn, echter dit is voor mij wel een verklaring waarom dit boek, waar duidelijk zo veel tijd en aandacht in is is gestopt over meerdere jaren, niet in de top 10 van bestsellers staat.

Fictie vs non-fictie

Mijn laatste en meest prangende punt van kritiek is over één enkele hoofdpersoon. En ook hier ben ik natuurlijk niet objectief. Als schrijver zoek je natuurlijk mooie verhalen. Maar als je die zoekt krijg je misschien ook vaker dan niet de mensen met veel praatjes en eigendunk op je bandrecorder. Voor een buitenstaander klinken het misschien als stoere of ontroerende vissersverhalen, maar als insider ken ik ook verhalen van de andere kant van iemand die met babbels behoorlijk wat mensen bedorven jaren heeft gegeven maar daar zelf absoluut blind voor is. Ik zou bijvoorbeeld deze mensen beslist geen plezier doen door hun dit boek cadeau te geven (dat weet ik, want ik heb dit gevraagd): puur om het vertekende beeld dat wordt afgegeven en het oude zeer.
Maar ga daar als schrijver maar eens achter komen.

Lees dit boek

Nu klinkt het wellicht alsof ik heel veel kritiek heb. Maar dit moest ik nou eenmaal even kwijt. En dat allemaal gezegd hebbende, ik heb heel veel respect voor het verhaal van de Zuiderzee zoals die hier op een unieke manier is opgetekend. En er waren meerdere passages waarin Vriend me diep wist te raken. Ik ben geen visserman, maar kom wel uit een vissersgeslacht en passages over visserlui die blijven op zee, raken een snaar die ergens diep van binnen verankert zit in mijn ziel.

Maar toch, je hoeft niet uit een vissersgeslacht te komen om dit boek te waarderen.