Meestal schrijf ik over boeken in het Engels. Tenzij het een onvertaalbaar, of anderszins onuitlegbaar boek is. En Geert Mak’s klassieker over het Friese dorpje Jorwerd past op het eerste oog natuurlijk in die categorie.
Echter, niets is minder waar. Wat Geert Mak in dit boek beschrijft, geldt vermoedelijk voor heel veel boerendorpen, van Engeland tot Rusland en van Zuid-Amerika tot Azië. Het is het verhaal van hoe de wereld na de Tweede Wereldoorlog in rap tempo verstedelijkte en moderniseerde. En hoe kleine boerendorpen en gemeenschappen zich in dat geweld staande hielden of; juist ten onder gingen.
Dus, hoewel dit in het Engels had gekund (er is tenslotte ook een vertaling verschenen), zou het toch vreemd voelen om in het Engels over ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ te schrijven. Mak beschrijft in dit boek namelijk in prachtig, mijmerend Nederlands een oer-Hollands dorp in een oer-Hollandse omgeving met oer-Hollandse tradities. (Die desalniettemin congruent zijn voor gemeenschappen wereldwijd).
Jorwerd
Midden jaren 90 van de vorige eeuw trof Mak het Friese dorpje Jorwerd, met slechts een paar honderd inwoners, onthutst aan, na een periode van krap 50 jaar waarin alles op zijn kop was gezet. In een non-lineair verhaal van snippers die losjes samenhangen vertelt Mak hoe de komst van de auto en televisie en veranderde agrarische regelgeving en techniek alles in razend tempo veranderde.
Geert Mak
Mak presenteert zich in dit boek niet als historicus, maar eerder als observator of verslaggever. En hij beheerst als geen ander het vermogen om door anecdotes, klein leed en persoonlijke gebeurtenissen verhalen te vertellen die als samengebonden lappendeken een veel groter verhaal vertellen. Waar de lezer dan zelf conclusies aan mag verbinden.
En er zijn meerdere grotere verhalen te ontwaren. Zo is er niet alleen het verhaal van dorp vs stad, maar ook van ouders vs kinderen, van verhalen vertellen vs televisie en natuurlijk van religie vs ontkerkelijking — wat overigens een veel kleiner onderdeel is van het verhaal dan de titel van dit boek doet vermoeden.
Verwacht geen lijsten van nauwkeurige feitjes of diepgravende analyses. Mak beheerst vooral de kunst om beelden te schetsen en al mijmerend een sentiment op te roepen, die soms neigt naar weemoed.
Stijl
De losse passages kenmerken zich in stijl vooral door sterke pakkende openingszinnen, die vaak heel direct en zonder aanloop de lezer bij de lurven hebben. En deze passages sluiten niet meer dan eens af met een quote of kleine observatie die alles weer samenbrengt. Dit kan Mak als geen ander.
Ik had nog nooit iets van Geert Mak gelezen, en kende alleen de TV programma’s. Maar ik begrijp na lezen van dit boek waarom dit soort boeken succesvol zijn. En waarom ik in 2020 dit boek nog lees — de 43e (!) druk uit 2011. Enerzijds is het de tijdloze geschiedenis van grote thema’s die in het klein worden verteld; wat het herkenbaar en behapbaar maakt. Maar anderzijds gaat het ook vooral over iets dat we collectief kwijt zijn geraakt maar wat wel ergens gevoeld wordt, en wordt er door de manier van beschrijving ingespeeld op dit sentiment.
Ik zeg niet dat dat goed of slecht is. Het is slechts een observatie.
(Ziet u wat ik hier deed?).
Herkenbaar
Als dorpsbewoner van een dorp met een hechte gemeenschap en diepgewortelde kerkcultuur had ik veel herkenning aan het boek. En ook veel vragen over waar we zelf in dit proces staan en hoe zich dit, al dan niet verhoudt, tot elkaar (misschien schrijft iemand daar nog eens een boek over..).
Maar dit boek is van 1996 en we zijn ondertussen al weer een kwart eeuw verder, en ik ben eigenlijk ook benieuwd hoe die lijn zich in Jorwerd doorgetrokken heeft. Of juist niet? Misschien maakt Geert Mak daar nog eens TV programma over. Ik zou het zeker kijken.