Schrijven over Auschwitz

Vorig weekend was ik met mijn vader en zwagers in Polen en bezochten we voormalig concentratiekampcomplex Auschwitz. Er is niets dat ik over Auschwitz kan zeggen dat nog niet gezegd is. Maar ik moest er wel iets over zeggen, al was het alleen al om het een plekje te geven. En dat deed ik in mijn column van afgelopen week in de lokale krant.

Door in zinnen te vangen wat ik bij dat bezoek heb ervaren, was voor mij een manier om het van me af te schudden.

Niet dat ik die ervaring wil vergeten, integendeel. Maar ik had na het bezoek wel het gevoel uit het lood geslagen te zijn. Alsof het allemaal eventjes niet meer in evenwicht was. En dat gevoel heeft wel een paar dagen geduurd en dat wou ik van me af schudden.

Het opschrijven hielp om bepaalde gedachten te ordenen, dingen op een rijtje te zetten, en een stukje van de ervaring te vangen waardoor ik er een letterlijke en gevoelsmatige punt achter kon zetten.

Mensen willen meestal dingen verklaren, ik ook. Maar uiteindelijk is wat er in Auschwitz is gebeurd, niet te verklaren, of, zoals ik in de column zeg: je kan je er niet uit denken. En door het op te schrijven, verklaar je het niet meer of minder. Maar ik had het wel nodig om iets van dat gevoel te vangen. Nu heb ik dat gevoel in inkt gevangen en kan ik het op een plankje in mijn hoofd leggen met een denkbeeldige strik er omheen.

Een paar observaties kon ik niet kwijt in mijn column:

• Ik heb 0 fotos gemaakt.
• De schaal, de schaal is waar ik nog steeds niet bij kan.
• Auschwitz wordt jaarlijks door een paar miljoen mensen bezocht. Maar de giftshop verkoopt alleen boeken en DVDs. Geen mokken, sleutelhangers of totebags.
• Wanneer je je headset weer moet inleveren tussen de andere honderden headsets dan is het onmogelijk om niet te denken aan de honderden, duizenden brillen die je net hebt gezien op een grote hoop.
• Er waren weinig Duitse kentekens op het parkeerterrein.
• Alle informatiebordjes zijn drietalig: Engels, Pools en… Hebreeuws.
• Na het bezoek kreeg ik een e-mail van de organisatie met een stukje nazorg: “Personal insight into the history and physical space of Auschwitz poses many disturbing questions to every one of us upon return.”
• De nazis verdeelden het werk, iedereen deed een klein stukje. Waardoor iedereen een klein radartje was in de grote machine van het kwaad. Wanneer je niet van begin tot eind ziet wat je doet, is het makkelijk je van het eindresultaat te distantiëren. Dit is waarom het zo makkelijk was om te zeggen voor nazis dat ze slechts opdrachten uitvoerden.
• De nazis voerden het kwaad liever zelf ook niet uit. Daarvoor hadden ze capos of het Sonderkommando. Het idee van gaskamers was ontstaan omdat er een efficiëntere methode gevonden moest worden dan het neerschieten van grote groepen mensen. Want dit kon door de nazi-soldaten worden ervaren als traumatisch…

Een kras op je ziel