De betere literatuur onderscheidt zich van de mindere door hoeveel waarheid de auteur heeft durven op te schrijven.
Een ander kenmerk is dat de betere literatuur vaak één of meerdere paradoxen in zich heeft.
Als je deze twee uitgangspunten als maatstaf neemt, dan is de brief die Franz Kafka aan zijn vader schreef zijn beste werk.
Er zijn van Kafka meer dan 1500 brieven bewaard gebleven. (En waarschijnlijk zijn er ook net zo veel verloren gegaan.) Maar deze brief is uniek in zijn soort. Niet alleen was het de langste die hij ooit schreef. Het was ook gericht aan de persoon die de grootste invloed had op zijn leven.
Het boek dat ik las is de ‘brief’ zoals die gedestilleerd is uit een manuscript van 100 pagina’s waarin de uiterst complexe, moeizame en verwrongen relatie die de jonge Kafka had met zijn vader wordt beschreven. Hij laat niets onbeschreven, de mentale kindermishandeling, de voortdurende kritiek op Kafka’s meerdere verlovingen, of op zijn gekozen vegetarisme of de mislukte seksuele voorlichting. Alles komt aan bod. Durf het maar eens op te schrijven.
De twee Kafkas hadden geen ‘normale’ relatie. Ik durf na het lezen zelfs te stellen: als ze dat wel hadden gehad, dan had The Metamorphosis waarschijnlijk niet bestaan.
De paradox is dat Kafka zichzelf op meerdere plekken in de brief net zo schuldig als zijn vader acht voor hun slechte relatie. Maar wie de brief leest kan niet anders dan concluderen dat de vader een egomanische, narcistische tiran was, en dat Kafka zelf bijna geen blaam treft, anders excentriciteit en wispelturigheid of dromerigheid.
Het kan dan ook bijna niet anders dan dat Kafka zich van wat wat literaire vrijheden heeft bediend. Voor iemand die zoveel brieven schreef was een brief ook simpelweg een uitlaatklep. En waren ze niet zozeer voor de ontvanger bedoelt als wel voor de schrijver zelf.
De brief uit 1919 geldt als een meesterwerk, een hoeksteen in het oeuvre van Kafka (die in 1924 overleed) en is door miljoenen mensen gelezen. De tragiek is dat de vader van Kafka de brief waarschijnlijk nooit heeft gelezen.