Waanzee – Robert Haasnoot

Robert Haasnoot heeft in 1999 iets uitzonderlijks afgeleverd. Waanzee is een namelijk buitengewoon boek. Echter het probleem is dat waarschijnlijk een beperkt aantal mensen de nodige achtergrond hebben om te begrijpen wat Haasnoot doet in dit boek en vooral met taal in dit boek.

Het op waarheid gebaseerde verhaal van een godsdienstwaanzinnige die, in 1915, op zee de bemanning zo ver krijgt om elkaar om te brengen, spreekt an sich natuurlijk al tot de verbeelding. Maar Haasnoot kent als geen ander de bevindelijke en reformatorische taal — en soms zelfs de tale Kanaäns — en gebruikt dat als een zeer krachtig instrument om het verhaal een ongekende lading te geven. Er zijn meer schrijvers die dit soms gebruiken. Bijvoorbeeld Franca Treur doet dit ook af en toe in haar boek, om een scene te schetsen. Maar bij Haasnoot is de taal en manier van spreken onlosmakelijk verweven met de steeds krankzinniger wordende situatie.

Echter het is archaïsche taal die veel Nederlanders onbekend in de oren zal klinken en daarom weinig tot geen betekenis zal hebben, en die mogelijk alleen maar een beetje vreemd klinkt. Ik vermoed dat het bij sommige lezers het idee zal achterlaten dat Haasnoot ‘maar een aparte manier van schrijven heeft’.

(Voor reformatorische en bevindelijke kringen die wél bekend zijn met dit taalgebruik is deze taal in een andere context te lezen dan gebruikelijk. Wat ook de nodige zelfreflectie kan oproepen.)

Niet alleen maken de dialogen en taalgebruik dat dit boek verder gaat dan het verhaal zelf. Maar Haasnoot weet daarnaast ook heel geraffineerd de grote klassieke bevindelijke vragen en bekende thema’s een plek te geven.

Dit alles maakt dit bijzondere boek ook een vrijwel onvertaalbaar boek (wat de reden is dat ik er in het Nederlands over schrijf ipv Engels). De kracht zit namelijk in de combinatie van het huiveringwekkende verhaal en het gekozen taalgebruik, en volgens mij zou elke vertaling daar geen recht aan doen en slechts een verdunning zijn.