Van den Berg: vuurstokers en fabels

Weet jij wat jouw achternaam betekent of waar die vandaan komt? Ik ging een beetje graven en ik denk dat ik het wél weet.

van den Berg

Er waren volgens Wikipedia in 2007 ongeveer 58.000 mensen met deze achternaam. Dit aantal wordt bevestigd door cbgfamilienamen.nl (alle verschillende spellingen bij elkaar). En volgens deze site staat ‘van den Berg’ op plek 21 van meest voorkomende achternaam in Nederland.

Op Urk zijn ongeveer 500 mensen met deze achternaam: 2% van Urk heet dus ‘van den Berg’.

Volgens ChatGPT en Claude is het aannemelijk dat deze naam op verschillende plekken in Nederland is ontstaan. Dus niet alle van den Berg-en hoeven verwant te zijn. Dat is interessant.

En hoewel er geen bergen zijn in Nederland lijkt de naam meer te wijzen naar verhogingen in het landschap.

De naam kan ook symbolisch zijn, verwijzend naar een opvallende of hoge plek in het landschap. In andere gevallen kan het afgeleid zijn van boerderijen, landgoederen of plaatsen met de naam “Berg” of iets vergelijkbaars. Het is een toponiemische achternaam, wat betekent dat deze is afgeleid van een geografische locatie.

ChatGPT

Ok, dus dat weten we nu. Maar hoe kom ik dan aan deze naam? Het begin van deze zoektocht was een kleine passage uit het boek ‘Eens Ging De Zee Hier Tekeer’ van Eva Vriend.

Vuurstokers

Ik mag niets overnemen uit het boek zonder toestemming, maar ik kan wel wijzen naar pagina 21 waar het gaat over Hendrik Steevenszoon die vanaf Kampereiland naar Urk kwam om daar vuurstoker te worden. Vuurstoken van de vuurtoren welteverstaan. En die vuurtoren stond bovenop de keileembult. Het laat zich makkelijk raden: Hendrik werd al snel Hendrik ‘van den Berg’ genoemd.

Zo staat het in het boek van Eva Vriend.

Dat de roots in Kampereiland liggen, komt ook naar voren op genalogieopurk.nl

En het verhaal over ‘een hoger gelegen gedeelte’ staat ook in de lokale krant. Andy Wernke deed onderzoek naar de oorsprong van deze achternaam (gepubliceerd op 15 februari 2021).

En, dit verhaal lijkt ook aan te sluiten bij een verhaal uit Urcker Kronieken (jaargang 2023 nummer 2).

Deze schitterende Kroniek is samen met Stichting Urker Uitgaven gemaakt door Sjoert van den Berg. En hier komt iets onverwachts: ik ben geen directe familie van deze Sjoert van den Berg! Maar toch ook weer wel een klein beetje, maar dan via mijn moederskant. Deze Sjoert is namelijk een achterneef van mijn moeder (geen van den Berg). Ook dit kan alleen op Urk denk ik.

In groep 8 had ik voor stamboomonderzoek, een broer van mijn opa die buiten Urk woonde, benaderd. En die heette ook Sjoerd. Via de post kreeg ik in een bruine lange envelop de handgeschreven (en gekopieerde) stamboom van de familie van den Berg. En ik herinner me dat die stamboom vol zat met Sjoert-en. Wat ik bijzonder vond, want die naam is inmiddels helemaal verdwenen uit onze familie. Ik heb geen neven of ooms meer met die naam.

Vermoedens

Dus, een boek, een lokale krant én een Kroniek die min of meer allemaal hetzelfde zeggen. Echter, deze bronnen hebben mogelijk het verhaal van elkaar over genomen. Of beter gezegd, dit is wellicht gewoon een bekend verhaal. Maar dat is het dan ook: een verhaal. Maar het kan net zo goed een fabel zijn. Want; er zijn geen officiële stukken waar deze naam in genoemd wordt. Of nog beter: waarin wordt bevestigd dat deze naam is ontstaan omdat de eerste ‘van den Berg’ van een hoger gelegen gedeelte kwam.

Ik heb daarom nog navraag gedaan bij Klaas Kramer van de Werkgroep Genealogie Urk: is er een officiële bron waar uit blijkt dat de naam met de vuurtoren te maken heeft? Hij zegt het volgende:

Ik ken geen officiële bron waarin dit bevestigd wordt. Tetia Cantor wordt in 1711 genoemd in het lidmatenregister (nr 48) van de Hervormde gemeente als ‘huijsvrouw van Hendrik van den Berg’. Hendrik van den Berg zelve wordt genoemd onder nr. 80 waarbij aangetekend is ‘met attestatie uit Genemuiden, obiit den 23 sept 1719’.

Ik vermoed dat het is ontstaan als een soort bijnaam. Hendrik was als vuurstoker natuurlijk vaak/altijd ‘op de berg’ bezig met het onderhouden van het vuur de vuurwachter zou hebben gewoond  op veilige afstand van het vuur, i.c. op Wijk 4-3 of Wijk 4-4, beide woningen bestaan niet meer.

Klaas Kramer

Ook dus hier weer hetzelfde verhaal, met een aanname, een vermoeden.

Maar het is beslist geen slecht verhaal, en zeker aannemelijk. Maar ik denk dus wel dat het hierbij blijft.

Ik heet van van Berg, omdat er ooit een voorvader van mij vanuit Kampereiland naar Urk was gekomen om daar het vuur te stoken, op de vuurtoren die op de keileembult stond. Een bult, die aandeed als een berg. En daarom kreeg deze vuurstoker de naam: van den Berg. En daarom heet ik zo.