Waarom de meeste mensen Een Klein Leven van Hanya Yanagihara een goed boek vinden

Want — spoiler — dat vind ik niet. Er staan nog meer spoilers in dit artikel.

Een Klein Leven van Hanya Yanagihara is een veelgeprezen boek. Onterecht wat mij betreft, maar dat is niet iedereen met mij eens. En ik begrijp waarom.

Slachtofferporno

Het makkelijkste — en meest genoemde — punt van kritiek is dat Een Klein Leven de definitie van slachtofferporno is. Een tranentrekker om het tranentrekken. Een boek dat elke pagina de shock & awe van de vorige pagina probeert te overtreffen. Met name door het ellendige leven te beschrijven van Jude die het ene verschrikkelijke na het andere meemaakt. Er komt geen eind aan, tot dat hij er zelf een eind aan maakt.

Dat laatste ligt er dik bovenop. Als Yanagihara naast tranentrekken iets wil met dit boek, dat is het duidelijk maken dat er geen redding mogelijk is. Sommige mensen zijn nou eenmaal reddeloos verloren zo lijkt ze te willen zeggen.

Ik vind dit overigens een heel gevaarlijk idee. Ik denk dat dit boek i.p.v. een DWDD blurb misschien wel met een 113 sticker zou moeten komen.

Extremen

Yanagihara kiest ervoor om in alles steeds de extremen te kiezen. Alles in dit boek lijkt te gebeuren op het uiterste van het spectrum. Zo is alles wat de jonge Jude overkomt heel ellendig, maar zijn zijn latere vriendschappen de allerbeste soort die je kan voorstellen, en nog later de carrières van alle vrienden extreem succesvol etc.. Alles is steeds meer, beter, best of minder, slechter, slechts.

Het effect is dat het geheel daardoor heel zwart-wit wordt, bijna op het banale af. Het lijkt het één of het ander. En dat is problematisch want in al dat extreme geweld (letterlijk en figuurlijk) raak je kwijt wat Yanagihara misschien wel wil zeggen. Ze verdoofd de lezer zoveel zodat die nog weinig oog kan hebben voor eventueel fijnmazigere plotdetails en thema’s. Die tussen de regels door zeker wel zijn te ontdekken. Thema’s over intimiteit, seksualiteit, relaties, geven en nemen en meer. Maar Yanagihara zal toch wel begrijpen dat mensen dat niet gaan onthouden van dit boek?

Dat blijkt ook, want je moet met een kammetje zoeken tussen de recensies, interviews en YouTube videos naar mensen die dat er uit lichten (ik hou me aanbevolen). Dat is duidelijk niet wat mensen naar dit boek trekt.

Het boek voelt als een bombastisch enorm groot luidruchtig kunstwerk (stel je een zaalvullende installatie voor waar van alles gebeurt, licht, geluid, rook etc.) en waarvan de fysieke aanwezigheid zo overweldigend is, dat precies dat de ervaring en het doel is van het werk. En niet meer de onderliggende boodschap van het kunstwerk. Maar je zou zeker kunnen beargumenteren dat dat het boek juist goed maakt (meta-kunst). Prima, maar niet voor mij.

De 3 V’s

Wanneer het boek begint heb je nog stille hoop dat dit één van de 3 V’s gaat worden: Vergelding, Verzoening of Vergeving. Maar niets van dat alles, want het komt simpelweg nooit meer goed met Jude.

Is dat dan bezwaarlijk? Nee, ook dat is niet het probleem met dit boek. Toegegeven, ik vind lezen over een jongetje die stelselmatig wordt misbruikt door priesters en truckers niet heel opbeurend om te lezen. Maar het is fictie en ik heb ergere dingen gelezen: dingen die beslist geen fictie waren.

Maar dan komen we bij wat me het meest stoort aan dit boek, en waarom ik vaak geen zin had om verder te lezen, waarom ik dit boek normaliter (ware het niet voor de boekenclub) naast me neer had gelegd, en dat is dat de schrijfster een loopje met je neemt als lezer. Ik voelde me als lezer niet serieus genomen.

Manipulatie

Er was voor mij weinig ontdekking, geen uitnodiging tot introspectie, te beperkte momenten waarop de lampjes in je hoofd gaan branden, te weinig momenten dat je de wereld anders gaat zien, en te weinig momenten waarop je iets leert. Het is er wel, maar niet voldoende om 750 pagina’s tijdsinvestering te verantwoorden.

Wat er vooral wèl was, is een schrijfster die voortdurend heel bewust op emotionele knopjes wil drukken (‘ik zal wel even zorgen dat jij nu dit gaat voelen!’). Want geen normaal mens kan dit verhaal lezen, zonder iets te voelen door gebruik van extreme beelden. En dat is je reinste vorm van manipulatie. Zelfs al voel je die manipulatie van mijlenver aankomen: die wonden van Jude, waarom kan hij niet lopen, die naam van die ene dokter die uit het niets in eens al ver, ver in het boek past verschijnt. Het bouwt spanning op. Maar het voelt als een trucje, gekunsteld, het is ellende op ellende stapelen en steeds voorsorteren op nog meer ellende om je als lezer iets te laten voelen. En als je teer aangelegd bent kan ik begrijpen waarom mensen dit raakt. Ik vond het zelf vooral storend.

Ik kan er overheen stappen dat dit boek verre van geloofwaardig is, dat mag het is fictie. Hoewel het eindeloze ritme van supersuccesvolle en rijke mensen die van ellende, naar iets beter, naar meer ellende, naar iets beter, naar nog meer ellende gaan wel erg vermoeiend is. En dat er bijna geen vrouwen in deze wereld lijken te bestaan, het zij zo.

Ik heb geen hekel aan dikke boeken, mijn favoriete boeken zijn juist vaak hele dikke boeken. Maar deze pil had met gemak een derde korter gekund om hetzelfde te bereiken, maar het gaat.maar.door. Yanagihara die in het dagelijks leven ook schrijft voor The New York Times Style Magazine, deinst er daarnaast niet voor terug om zeer gedetailleerde beschrijving van eten of appartementen te geven die niets aan het verhaal toe te voegen.

Het lijkt typisch het soort boek waar de schrijver zelf gaandeweg pas ontdekte wat ze wou, in de eerste 100 (?) pagina’s gaat het vooral over JB en pas later meer en meer over Jude. Ergens verwachtte ik nog dat die verhalen op een andere manier nog bij elkaar zouden komen wat uiteindelijk wel min of meer op het eind heel plat gebeurt, want — spoiler — de rest gaat allemaal dood dus zij blijven over.

Lang verhaal kort: het boek is om te janken.

Hoge scores?

Maar dan nu, hoe kan het dat dit boek zo consistent hoog scoort in lijstjes?

Ik denk dat hier sowieso sprake is van het Lindy effect (het helpt ook dat dit boek steeds op socials naar boven komt o.a. vanwege de aansprekende cover, goeie keuze) maar daarnaast zijn nog twee redenen te bedenken.

• Wanneer iemand een dure auto heeft, dan zal die niet zeggen dat deze niet lekker rijdt. Wanneer je veel tijd investeert in lezen van een dik boek moet je wel een beetje gek zijn om dan te zeggen dat je het eigenlijk niets vond. De meeste mensen lezen geen boeken, en helemaal geen dikke boeken. Dus ook al weet je niet zo goed wat je er van vindt, dan voelt het lekker om op een feestje met een glas witte wijn in je hand rond te draaien terwijl je vertelt aan gretige toehoorders dat je dat dikke boek — die ene met die foto — hebt gelezen en dat het ge-wel-dig was. Het is als die verre vakantie naar Bali, die je veel geld heeft gekost, maar waar je ’s nachts door de muggen werd opgevreten, en je aan de diarree raakte waardoor je de helft van de tijd op je hotelkamer moest blijven, maar dat ga je natuurlijk niet vertellen. Nee, de vakantie was ge-wel-dig!
• Maar een belangrijkere reden is: als dit boek je raakt — en begrijp me goed, ik kan me heel goed voorstellen dat dit boek mensen raakt, wat komt door de sheer amount of misery — dan VOEL je iets. Misschien ga je er zelfs wel van huilen. En natuurlijk heb je dan een letterlijke emotionele binding met een boek. Het is hetzelfde principe als het Stockholmsyndroom. Maar, nieuwsflits: dit betekent niet dat het een goed boek is, zeker niet als dit door manipulatie tot stand is gekomen. Als iemand op je duim slaat met een hamer, springen de tranen misschien ook wel in je ogen, maar dat maakt het nog geen goeie, zinnige of louterende ervaring.

En toch?

Ik ga dit boek niet gauw vergeten, maar dat is meer door het shock & awe effect dat Yanagihara toepast. Want het lezen van zoveel ellende werkt bijna traumatiserend, maar ik weiger een traumatiserende ervaring gelijk te schakelen met een goeie leeservaring.

Ik probeer in elk boek iets te vinden, en ook dit boek heeft goeie dingen. Natuurlijk. Want Yanagihara heeft bijzonder veel talent. Talent dat het beste naar voren komt in losse scenes (die vervolgens steeds overschaduwd worden door al het andere wat er gebeurt). Het lijkt of Yanagihara op die momenten precies die dag een creative writing workshop of iets dergelijks had gevolgd, anders kan ik het niet verklaren.

Hier volgen een paar van die hoogtepunten:

• Jude legt op een feestje uit waarom hij in de advocatuur werkt en niet in de wiskunde, het is een erg sterk stuk en de wiskundige vergelijking komt later nog even terug. Als het hele boek dat niveau had, dan was dit boek echt een knaller. Eloquent en slim. Ik kan het ook moeilijk rijmen met de rest van het boek.
• De kunst van JB komt op meerdere momenten door het leven van de groep vrienden terug en biedt zo steeds een andere kijk op de vriendengroep en geeft de lezer een extra paar ogen. Dat spelen met perspectief komt ook terug in de brief van Harald, ineens lees je in een andere stem een deel van het verhaal. Krachtig effect.
• Yanagihara gebruikt een paar keer het beeld van hyenas om de nachtmerries van Jude te beschrijven. Dat vond ik een goed toegepaste vondst.
• Jude snijdt zichzelf, ik wist daar niet veel van. Nu misschien iets meer? Wat er in de hoofden omgaat van mensen die dat doen?
• Details, ik ben een sucker for details: mits het iets toevoegt. Ik hoef niet te weten hoe Jude een mooi korstje aan zijn toast krijgt, en helemaal niet als dat het verhaal niet verder helpt. Maar die kleine gedetailleerde prikjes die Yanagihara geeft door bijvoorbeeld te vertellen dat alle mannen die de jonge Jude misbruiken een eigen dekbed setje meenemen, dat is wel van het niveau dat je niet in de koude kleren gaat zitten.

Maar overall, is dit allemaal te weinig om wat mij betreft al die vijf sterren recensies te rechtvaardigen. Ook daarom: laat bovenstaande dingen er in, schrap een derde en de balans van het boek is gelijk veel beter.
Ik heb me een paar keer afgevraagd of het allemaal nog erger kon? En ja, mijn fantasie kan nog ergere dingen bedenken, maar dat op papier zetten en tussen twee kaften duwen met een blurb erop maakt iets nog tot een goed boek. De kunst is volgens mij niet om mensen af te stompen maar om juist te doseren en laveren zodat er ook ruimte blijft voor wat de schrijver echt wil zeggen.