David Foster Wallace

Vandaag is het precies 14 jaar geleden dat Karen Green thuiskwam en haar man vond in hun patio, dood. Haar man — David Foster Wallace — leed aan depressie en had gekozen om op 46 jarige leeftijd een einde te maken aan zijn leven. En met zijn dood raakte deze wereld één van de grootste schrijvers ooit kwijt.

Dit artikel is een inleiding in het werk van David Foster Wallace, een heel klein duwtje in de rug om misschien zelf eens iets van hem te lezen.

Want lezen, daar gaat het om (zie het slot).

Wie was DFW?

David Foster Wallace groeide op in een gezin van intellectuelen dus zijn aangeboren wiskundeknobbel was daar geen rariteit. Dat hij ook heel goed bleek te kunnen tennissen, dát was misschien eerder een verrassing.

Tot zijn puberteit schurkte hij zelfs tegen nationaal niveau aan. Daarna werd hij ingehaald door leeftijdsgenoten, die allemaal groter, sterker, sneller en beter bleken. Iets wat hij later onderhoudend weet te duiden in het verhaal ‘Near-great junior tennis player’ uit de bundel String Theory.

Wallace ging zich meer toeleggen op schrijven, hij had talent. Tijdens zijn studie (Engels én Filosofie waarvoor hij summa cum laude afstudeerde) ontdekte hij dat hij elke stijl kon aannemen die hij wilde. Met dit talent maakte hij tegen betaling papers voor andere studenten waarbij het leek alsof zij het geschreven hadden. Maar dit talent vertaalde zich ook naar de grote, echte schrijvers. Wallace had een feilloze neus voor wat andere schrijvers goed maakt en kon dit in zijn eigen werk ook toepassen.

In zijn leven heeft Wallace vooral veel non-fictie geschreven en slechts beperkt fictie. Zijn bekendste werk is natuurlijk Infinite Jest. Het onwaarschijnlijke dikke boek met een schijnbaar oneindig plot, vertelt via een duizelingwekkende hoeveelheid stijlen. Wat Infinite Jest vooral onderstreept is dat Wallace alles kon met een pen. Het lijkt dan misschien ook lastig om te duiden wat hem kenmerkt, maar er zijn toch een aantal zaken te noemen.

Voetnoten en details

Als iemand maar één ding weet van Wallace dan is dat meestal dat hij een ongelofelijke hoeveelheid voetnoten gebruikte. Voetnoten die soms vele pagina’s lang doorgaan. Maar in tegenstelling tot voetnoten van andere schrijvers zijn bij Wallace de voetnoten vaak een kritiek onderdeel van het verhaal. Wallace zei daar zelf over dat hij voetnoten een prettig idee vond, dat hij het ervoer als een tweede stem die hij op deze manier ook uiting kon geven.

En een tweede stem was nodig.

Want Wallace is ook bekend om de bizarre rijkheid aan details die hij weet te duiden in zijn observaties. Het papier is te klein. En de details horen er bij, waar bij andere schrijvers je soms flink kan schrappen in de details, gebruikt Wallace het om een sfeer of setting volledig te kunnen duiden of te kunnen kantelen. Wallace wil dat jij ziet wat hij ziet. Jij moet zien wat hij ziet. Elke seconde, elk moment moet vastgelegd worden.

Ik denk dat dit ook de reden is waarom ik zelf zijn non-fictie werk misschien wel beter vind dan zijn fictie. En de vele non-fictie essays die hij heeft geschreven met een bijna verlammende hoeveelheid details roepen de vraag op: hoe heeft deze man onze wereld ervaren? Komt hij wel van dezelfde planeet?

Ze zeggen wel dat sommige dieren andere delen van het lichtspectrum zien dan mensen of andere frequenties kunnen horen, mijn diepe indruk is dat Wallace de wereld evident anders ervoer dan de meeste mensen en dat is terug te lezen in zijn werk.

“I received 500,000 discrete bits of information today of which maybe 25 are important. My job is to make some sense of it”

David Foster Wallace

Maar dat observerende vermogen moet ook een juk zijn geweest. Een scene die me altijd zal bijblijven komt uit Infinite Jest waarin hij de gedachtewereld van een drugsverslaafde beschrijft die wacht op zijn volgende hit. Hij doet dit met een precisie en beklemming die je naar de strot grijpen.

Overigens is dit onderwerp precies iets waar mensen tijdens zijn leven altijd nieuwsgierig naar waren: was hij zelf drugsgebruiker? Ik vind dat zelf een opmerkelijke vraag, omdat alles in zijn werk dit juist ontkracht (als je goed leest).

Er is zelfs een hele scene aan gewijd in de film uit 2015 die gaat over (een stukje) van het leven van David Foster Wallace. (De film is een aanrader, ondanks dat de acteurs dat niet doen vermoeden).

Verwondering en ironie

Wallace hoort bij een generatie schrijvers uit de jaren negentig die nu verweten wordt dat ze vaak ironie als toevlucht namen om de pijn van de wereld te dempen. Maar Wallace staat toch echt buiten deze generatie omdat hij zich nooit liet verleiden tot ironie als eindpunt. Wallace wilde altijd verder kijken. Hij wilde altijd doorgronden wat er achter zit.

Hij had een schijnbaar onverzadigbare verwondering om te ontdekken hoe dingen zitten: of dat nou om een adult entertainment beurs gaat: iets waar je makkelijk ironisch over kan zijn of als het bijvoorbeeld gaat om het werk van David Lynch te doorgronden. Twee volstrekt uiteenlopende onderwerpen, maar de verwondering is bij beide hetzelfde en de verwondering is aanstekelijk.

Verwondering najagen en ironie verwerpen, dat is juist wat mij zo aanspreekt in zijn werk, want dat zijn nu precies zaken waar het in ons leven ook om gaat. En hij wou, moest en zou schrijven over: “stuff about what it feels like to live. Instead of being a relief from what it feels like to live.”

Er is een gedicht van Bukowski — ‘So you want to be a writer?’ — en altijd al bij de eerste zin (if it doesn’t come bursting out of you) moet ik aan Wallace denken.

Het is alsof hij ook niet anders kon.

Het was voor Wallace een doordachte, bewuste keuze om verder te willen kijken dan ironie. Wallace wist namelijk feilloos te duiden wat het probleem met ironie was en zag het ook als plicht om verder te kijken.

Zelf nadenken

Wallace wil je vooral zelf aan denken zetten, hij zal niet gauw zeggen wat hij van iets vindt.

Dit is iets anders van zijn werk dat me aanspreekt. Er zijn al te veel meningen op deze wereld.

Een perfect voorbeeld hiervan is de titelessay uit Consider The Lobster. Na het lezen kun je bijna niet anders dan denken dat het koken en eten van kreeft iets barbaars is. Maar dat zal Wallace nooit zeggen. Wat hij doet is beschrijven wat eten van een kreeft betekent, hoe het levend koken van een kreeft werkt en meer. Je mag dan zelf bepalen wat je daarvan vindt.

Een ander werkelijk fenomenaal voorbeeld is het stuk dat hij voor Rolling Stone schreef over John McCain toen deze meedeed in de race om het presidentschap in 2000 (vrij te lezen via deze link).

Het stuk was overigens veel te lang voor Rolling Stone en wat je online vindt is de ingekorte versie. Maar in de onbewerkte boekversie schrijft hij dat Rolling Stone hem van te voren had gevraagd op wie hij had gestemd en Wallace reageert fel door te zeggen: “ik snap niet wat iemand daar mee te maken heeft of waarom dat belangrijk is!”

Dus denk niet dat Wallace je gaat vertellen dat je McCain moet stemmen, of juist niet. Hij vertelt vooral wat hij ervaart en ziet en hij vertelt over McCain zijn tijd in het Vietnam kamp. Maar nooit met een mening, altijd met een vraag.

“Try to imagine for a second how much this would hurt and how scared you’d be, three limbs broken and falling toward the enemy capital you just tried to bomb. “

David Foster Wallace

Overigens is dit ‘zelf nadenken’ precies het thema van de hele bekende commencement speech die Wallace ooit gaf:

Humor

Maar dit alles gezegd hebbende betekent niet dat Wallace humorloos was. Verre van. Er is geen schrijver waar ik zo om moet lachen als Wallace. Maar Wallace wil vaak niet bewust grappig zijn, hij observeert en beschrijft vaak iets zo precies dat de absurditeit van de pagina knalt en je wel moet lachen.

Het hoogtepunt voor mij is de titelessay uit de essaybundel A Supposedly Fun Thing I’ll Never Do Again een non-fictie verhaal waar hij voor een schrijfopdracht met een cruiseschip mee gaat en elke avond lopen de spanningen aan het eettafeltje verder op. Het is werkelijk fantastisch.

Maar hij was zich ook bewust dat lezen gewoon fun moet zijn. Ik vind het louterend dat een schrijver dat durft te zeggen, er is weinig highbrow aan, het gaat dus niet om interessant en moeilijk proberen te doen, een belangrijke essentie van lezen is gewoon: het moet leuk zijn! Luister maar:

“Mostly as a reader is a very weird double-edged sword on the one hand it can be difficult and it can be redemptive and morally instructive and all the good stuff we learn in school, on the other hand it is supposed to be fun. It is a lot of fun and what drew me into writing was mostly memories of really fun rainy afternoons spent with a book. […] Also kind of it was a kind of a relationship […] I think part of the fun for me was being part of some kind of exchange between consciousnesses, a way for human beings to talk to each other about stuff that we normally can’t talk about”

David Foster Wallace

Visionair

Mede door een aantal plots uit Infinite Jest wordt Wallace tegenwoordig vaak als visionair neergezet. Hij voorzag dingen die nu pas de werkelijkheid zijn (over massa entertainment ala TikTok en TV sterren die president worden). Ik denk dat dit het het resultaat is van de gave die hij bezat om de mens en de menselijke verlangens zo scherp te kunnen observeren, maar dus ook te analyseren en extrapoleren dat het soms niet anders kon dat wat hij zag uit ging komen, omdat hij het simpelweg goed zag.

Er zijn weinig schrijvers die deze eigenschap ook hebben.

Als ik aan een intellectueel denk dan zie ik David Foster Wallace voor me. Hyperintelligent, op meerdere terreinen goed geschoold met een woordenschat zo rijk, daar kan Herman Melville nog een puntje aan zuigen. Dat laatste zorgt er ook voor dat zijn werk op mij overkomt als onvertaalbaar, ik heb één Nederlandse vertaling (nog ongelezen) van een bundel essays maar er zijn er ook maar drie (meen ik) van zijn boeken in het Nederlands vertaald. Het lijkt me ook eerlijk gezegd niet echt goed mogelijk. Ik ga de Nederlandse vertaling nog lezen, maar ik zou altijd beslist aanraden om Wallace in het Engels te lezen als je kan.

Na Infinite Jest

In Wallace zijn leven is er een tijd voor en na Infinite Jest. Na Infinite Jest (1996) was hij een ster. Maar daar had hij weinig boodschap aan.

Wallace was de persoon die les gaf en bleef geven op een klein onbeduidend college (Illinois State), en die woonde in een klein stadje waar hij zorgde voor getraumatiseerde honden. Wat er overigens voor zorgde dat hij nooit lang van huis kon zijn. Hij was ook iemand die zijn hele leven worstelde met depressie maar daar geen letter over geschreven heeft, nooit. Voor iemand die zoveel schreef vind ik dat veelzeggend. Hij was ook iemand die lid was van een klein kerkje (of hij gelovig was weet ik overigens niet, want wie heeft daar wat mee te maken zou hij waarschijnlijk denken) en bij een oudere zuster (en buurvrouw) op TV het nieuws van 9/11 moest kijken, omdat hij zelf geen TV had omdat hij wist dat dat hem teveel zou afleiden.

Hij was de schrijver met de bandana — wat tennissers in de jaren 90 wel vaker droegen — maar die hij naar eigen zeggen vooral droeg omdat hij anders het idee had dat zijn hoofd uit elkaar zou ploffen. Iets wat ik volledig begrijp.

Lees!

Het is geen verrassing als ik zeg dat Wallace mijn favoriete schrijver is (mijn boekmanagementsysteem is zelfs naar hem vernoemd). En dat terwijl ik nog niet eens alles van hem heb gelezen. En dat maakt me blij. Ik heb nog dingen om naar uit te kijken.

Maar het maakt het ook des te droeviger dat hij een einde aan zijn leven heeft gemaakt. Wat had hij nog meer kunnen schrijven?

David Foster Wallace is mijn favoriete schrijver omdat hij met een waanzinnig oog voor detail de wereld om ons heen op een bizar eloquente manier weet te duiden voortdurend aangejaagd door een bijna kinderlijke verwondering en drang en wens om de wereld te begrijpen en te doorgronden en de lezer daarin met humor wil meenemen zonder daarbij belerend of betuttelend te zijn.

Ik laat het laatste woord aan Wallace zelf:

David Foster Wallace on being alone, silence, reading, and our culture of instant gratification (2003).

"It seems significant that we don't want things to be quiet ever, anymore" pic.twitter.com/jAgOYn6xKQ

— Jan van den Berg (@loginn) February 4, 2020